Ruimte voor ontmoeting, is bouwen aan échte verbinding 

In veel maatschappelijke programma’s wordt gesproken over het tegengaan van eenzaamheid en het versterken van buurten. Maar hoe vertalen we dat naar de fysieke leefomgeving? Architecte Ianthe Mantingh (Zijdekwartier Architecten) ontwikkelde een praktisch raamwerk dat laat zien hoe slimme ontwerpkeuzes in wijk, gebouw en woning bijdragen aan échte verbinding.

“In steden is er jarenlang vooral gebouwd voor het individu. We bouwden woningen, maar vergaten te bouwen aan buurten. Aan verbinding. In die focus op efficiëntie, op stenen en vierkante meters, raakten we iets essentieels kwijt: het menselijke contact. We missen ontmoetingen. En zonder ontmoeting, is er geen vertrouwen. Geen hulp over en weer. Geen saamhorigheid. Terwijl elke stad juist ooit is ontstaan omdat mensen samen wilden komen. Ideeën uitwisselen. Elkaar ontmoeten was, en is, de kern van het (stads)leven.” Vertelt Ianthe.

Een stad op ooghoogte

Indeling, afstand, hoogte; het zijn allemaal elementen die van belang zijn voor een goed ingerichte leefomgeving legt Ianthe uit: “Kijk eens omhoog als je door je buurt loopt, wat zie je? Waarschijnlijk dingen die je nooit eerder zag. Want omhoog kijken doen we nauwelijks, je kijkt vooral op ooghoogte. Dus juist de begane grond van gebouwen zijn super belangrijk. Dáár willen we leven, daar gebeurt het. Daar begint die vriendelijke buurt. Veel woongebouwen hebben tegenwoordig gesloten plinten of bergingen op de begane grond. Efficiënt, maar niet bevorderlijk.”

Het aantal gesloten gordijnen is volgens Ianthe ook een goede graadmeter voor de privacy die mensen ervaren in hun huis. Pas als je privacy ervaart, blijven gordijnen open en ontstaat zicht tussen binnen en buiten. En pas als we elkaar zien kan verbinding ontstaan. Dus zorg voor voldoende privacy, zodat vervolgens gordijnen open blijven.

Als we gebouwen ontwerpen waarbij je elkaar kunt zien, zonder dat je privacy verliest, dan ontstaat contact. Dan kan een netwerk van buurtgenoten groeien. Van mensen die naar elkaar omkijken. Die rol hoeft niet alleen bij ‘sterke banden’ zoals familie en vrienden te liggen. De buurman die je even groet is minstens zo belangrijk. Juist deze zogenoemde ‘zwakke’ banden blijken cruciaal voor onze zelfredzaamheid.

De meest geliefde pleinen in wereldsteden hebben ook niet voor niets een diagonaal van maximaal 100 meter: dat is de afstand waarop we elkaar nog goed kunnen herkennen en begroeten. “Het zijn dit soort menselijke maatvoeringen die essentieel zijn voor een prettige buurt.

Ruimte geven is vertrouwen tonen

We moeten ruimte voor ontmoeting durven te maken, ook als we nog niet zeker weten of het gebruikt zal worden. Want wat we bouwen, staat er minstens honderd jaar. En wat we níet bouwen, wordt honderd jaar gemist.

Geef ruimte, en je zult zien dat contact groeit. “Het gaat erom dat wíj het vertrouwen hebben dat het kan groeien. Als wij de ruimte voor ontmoeting niet maken, weten we zeker dat eenzaamheid zal blijven groeien en buurten anoniem zullen blijven.”

Samenwerken aan verbinding

Maatschappelijke problemen lossen we niet alleen op met zorg- en welzijnsorganisaties. Dit soort vragen moeten we integraal aanpakken. Ook met verschillende sectoren vanuit de gemeente zoals MO, SO en SB. En ook woningcorporaties, wijkmanagers en team Toegang en Regie spelen een belangrijke rol. Zij weten wat er speelt in de buurten. Daarnaast vindt Ianthe dat de vastgoedwereld een veel grotere rol mag spelen als het gaat om maatschappelijke vraagstukken zoals eenzaamheid en gezondheid. “Ontwikkelaars stellen nu nog te vaak hun verdienmodel boven de sociale component in nieuwbouw.

Te vaak nog wordt er gekozen voor de goedkoopste fysieke oplossing zoals een corridor, zonder oog voor de sociale prijs die we daarvoor betalen. Want als je een flat bouwt als een legbatterij, gaan mensen zich ook zo voelen. Maar wat als we gebouwen ontwerpen als buurten? Waar mensen letterlijk de ruimte krijgen om te ‘scharrelen’, elkaar te zien en spontaan te ontmoeten? Dat soort keuzes kunnen bijdragen aan bijvoorbeeld het verminderen van eenzaamheid.”

Die keuzes beginnen al bij een ontwikkelaar en bij ons als architect. Ruimte voor ontmoeting maken we niet alleen door de zo gewilde buurtkamer een plek te geven. Iemand die zich eenzaam voelt, stapt daar niet zomaar naar binnen. Ontmoeting moet zitten in het alledaagse. In de loop van je huis naar de straat. In het moment op de stoep voor je voordeur, waar 80% van de buurtontmoetingen plaatsvindt.

Niet bouwen met stenen, maar met visie

We kunnen bouwen aan vertrouwen. Aan zichtbaarheid. Aan plekken waar je samen kunt zijn, en plekken waar je in je eentje kunt zitten zonder je alleen te voelen. Want het gaat niet alleen om gezamenlijke activiteiten, maar om het gevoel dat je erbij mag horen. Ruimte creëren, is mensen ook de vrijheid geven om zelf te kiezen. Voor ontmoeting of voor rust. Voor contact of voor stilte. Want pas als er keuzevrijheid is, ontstaat veiligheid. En vanuit die veiligheid komt de ontmoeting vanzelf.

Wat kun jij doen?

Kijk verder dan functie en vierkante meters: wat draagt het ontwerp bij aan contact, zicht en veiligheid? Maak ruimte voor ontmoeting vanzelfsprekend. Niet iets extra’s, maar onderdeel van de basis. Verbind sociaal beleid met ruimtelijke keuze. Van buurtkamer tot voordeur.

Wil je verder praten over hoe we ontmoeting kunnen realiseren?

Neem contact op met het programmateam van Samen Gezond ’s-Hertogenbosch. Of wil je meer lezen over het ruimte geven aan ontmoeting in buurten, gebouwen en woningen? Ianthe schreef een publicatie, Ontwerp voor Ontmoeten, te bekijken op de website van Zijdekwartier.